عدم ولایت زن بر مرد تطابق بیشتری با منابع دینی دارد
به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدتقی اکبرنژاد، استاد سطح خارج حوزه علمیه، ۱۵ دی ماه در ادامه سلسله مباحث تفسیر تمدنی قرآن کریم، گفت: در آیه ۳۵ سوره مبارکه بقره «وَقُلْنَا یَا آدَمُ اسْکُنْ أَنْتَ وَزَوْجُکَ الْجَنَّةَ وَکُلَا مِنْهَا رَغَدًا حَیْثُ شِئْتُمَا وَلَا تَقْرَبَا هَذِهِ الشَّجَرَةَ فَتَکُونَا مِنَ الظَّالِمِینَ؛ و گفتیم اى آدم خود و همسرت در این باغ سکونت گیر[ید] و از هر کجاى آن خواهید فراوان بخورید و[لى] به این درخت نزدیک نشوید که از ستمکاران خواهید بود» فرموده است: در این آیه خطاب، مستقیما متوجه حضرت آدم(ع) است یعنی به حضرت حوا وحی نمی‌شده است و این به منزله آن است که آدم(ع) بر حوا ولایت داشته است و آدم واسطه فیض برای حضرت حوا هم بوده است.
وی با طرح این پرسش که آیا امر خدا به فرشتگان برای سجده بر آدم، می‌تواند نشان دهد ولایت خاص الهی مختص جنس مرد است یا شامل زن هم می‌شود؟، اضافه کرد: آفرینش زن متاخر از آفرینش مرد است و وقتی ماجرای سجده پیش آمد حوا آفریده نشده بود ولی سکونت در بهشت به دستور خداوند برای هر دو وجود داشته است و وقتی فریب شیطان را هم خوردند ضمایری که آنها را مخاطب قرار داده است شامل آدم(ع) و حضرت حوا می شود.
استاد سطح خارج حوزه علمیه تصریح کرد: به حسب نگاه اولیه به آیه، سجده ملائکه بر آدم، دلالت بر این دارد که آدم(ع) فقط لایق این مقام بوده که همه فرشتگان بر او سجده کنند ولی اینکه آن را به جنس مخالفی که هنوز آفریده نشده است تعمیم بدهیم مؤونه و زحمت دارد، البته ما در مورد حضرت زهرا(س) و حضرت مریم(س) و به خصوص حضرت زهرا(س) داریم که افضل هستند و به عصمت رسیده و مقام ولایت داشتند و ملائکه با آنان مخاطبه می‌کردند.
اکبرنژاد بیان کرد: آیه مذکور بر تصوری که ما از زن و مرد در منظومه دینی داریم تاثیر می‌گذارد و حتی در مباحث تمدنی و کلان جامعه مؤثر است؛ در این آیه بیان شده است: اسْکُنْ أَنْتَ وَ زَوْجُکَ الْجَنَّةَ ...؛ یعنی در اینجا هم خطاب به آدم(ع) است که در بهشت به همراه همسرت ساکن شو یعنی باز مخاطب، آدم است، بنابراین کسانی که مدعی هستند یک زن هم می‌تواند همانند مرد شأنی داشته باشد که فرشتگان بر او سجده کنند، باید دلیل و استدلال بیاورند.
ولایت بر ملائکه ملتزم عصمت نیست
استاد سطح خارج حوزه علمیه اظهار کرد: نکته‌ای که باید اشاره کنم، این است که ولایت بر ملائکه هم ضرورتا به معنای عصمت نیست زیرا ممکن است موجودی خیلی بالا برود ولی خطایی هم داشته باشد، چون استعداد و اراده انسانی سطح وسیعی دارد؛ در مجموع کمال، ضرورتا مترتب بر عصمت نیست. آیه مورد بحث هم، بر ولایت مرد بر زن تاکید دارد ولی اینکه قابل توسعه به جنس زن باشد، دشوار است.
اکبرنژاد با بیان اینکه در فضای روایات، انتظار از زن در حیطه رشد معنوی پایین است، اضافه کرد: این مسئله در مورد مسائل اجتماعی و سیاسی هم وجود دارد به همین دلیل در روایات آخرالزمان می‌بینیم که بیان شده از عجایب آن دوره این است که زنان متولی امور می‌شوند. البته امثال حضرت زهرا(س)، حضرت زینب(س) و حضرت معصومه(س) از نوادر و استثنائات در این عالم هستند، از آقای کشمیری سؤال کرده بودند که آیا زنان قوی در طی مراحل عرفان کسی را سراغ دارید و ایشان فرموده بود خیر؟ مثلا کسانی در ردیف شیخ رجبعلی خیاط و ... .
استاد تفسیر حوزه علمیه با بیان اینکه زنان مؤمنه‌ای که به مقامات عرفانی رسید باشند داریم ولی کم‌تعداد بوده و هستند و شواهد تاریخی هم مؤید این سخنان است، تصریح کرد: جن که موجود دارای اراده و ایمان و .. است هیچگاه کشش مادی و معنوی او در حد انسان نیست با اینکه آنها هم وارد بهشت و جهنم می‌شوند و ما با آنان در آنجا رابطه داریم، حتی ممکن است با مؤمنین در یک باغ هم باشند ولی ضرورتا مانند انسان و در یک مرتبه نیستند چنان چه ما پیامبر(ص) را می‌بینیم ولی جایگاه ما با ایشان یکسان نیست. در مورد جایگاه معنوی زنان هم استبعادی وجود ندارد که سطح کمالی آنان پایین تر باشد.
تولیت مؤسسه فقاهت و تمدن‌سازی اظهار کرد: زنان مؤمنه هم با مردان مؤمن در بهشت زندگی می‌کنند و حتی در روایات بیان شده که حضرت مریم(س) و حضرت خدیجه(س) همسران پیامبر(ص) خواهند بود ولی استبعادی ندارد که زنان هم در آنجا حد و ظرفیت و درجات معنوی آنان همانند مردان نباشد. البته بنده با اینکه استبعادی نسبت به این بحث ندارم ولی معتقدم نیازمند بحث و بررسی دقیقتر هم هست.
اکبرنژاد تصریح کرد: البته ما براساس باورهای شیعی و روایاتی که داریم مقام بالا و حتی ارتباط با جبرئیل و وحی غیر رسالی را برای حضرت زهرا(س) ثابت می‌دانیم، ولی آنچه از آیه برمی‌آید شأن اولیه برای مرد است که برخی زنان هم به آن جایگاه می‌رسند.
تولیت مؤسسه فقاهت و تمدن‌سازی همچنین در مورد حدیث کساء با بیان اینکه اصل این ماجرا رخ داده ولی به تفصیلی که شاهدیم، نبوده است، اظهار کرد: آنچه در روایت وجود دارد، خانه، خانه ام سلمه بوده که ماجرا کساء در آن اتفاق افتاده و خانه حضرت زهرا(س) نبوده است و وقتی ام سلمه از پیامبر(ص) درخواست بر حضور در زیر کساء دارد ایشان می‌فرمایند: تو در راه خیر و نیکی هستی، تو از همسران پیامبر خدایی. این تعبیر مؤید این است که ام سلمه مقام بالایی دارد ولی جایگاهش در زمره اهل بیت(ع) نیست.
کمال عقل، مقدمه رسالت و نبوت است
استاد سطح خارج حوزه علمیه اظهار کرد: براساس منظومه معرفتی دینی، کمال عقل بوده که پیامبران را پیامبر می‌کرده است، وقتی می‌گوید زن، موجودی است که عاطفه او بر عقلش غلبه دارد نشان می‌دهد انتظار برخی موضوعات مانند ولایت و نبوت و امامت و حتی برخی مناصب اجتماعی از جنس زن وجود ندارد. البته بحث ما در مورد جنس زن و مرد است نه استثناها.
اکبرنژاد اضافه کرد: فضای روایات هم درباره خلقت آدم و حوا و سجده ملائکه، نشان‌دهنده مقام ولایت برای آدم و عدم حضور حواست، اصلا نامی در ماجرای سجده از حوا وجود ندارد در حالی که جا داشت قرآن و روایات بفرمایند که آدم و حوا کفو هم هستند و شأن یکسان در نظر گرفته شود کما اینکه ما برای حضرت علی(ع) و حضرت زهرا(س) شاهد این مسئله هستیم و روایات زیادی در کفویت ایشان وجود دارد با این فرق که امام علی(ع)، مقام امامت دارند که حضرت زهرا(س) ندارند.
استاد سطح خارج حوزه علمیه در پاسخ به این پرسش که اگر ما از سجده فرشتگان بر آدم استنباط کنیم که مقام زن پایین‌تر است، درست است یا خیر؟، تصریح کرد: بنده نگفتم محال است ولی اینکه آغاز آفرینش با جنس مرد است، علم به او داده شده و ولایت بر موجودات هم به او عطا شده است، مؤید این مطلب است که در برخی موضوعات از جمله بحث ولایت، برتری مرد قابل اثبات است. حتی در تلقی کلمات و بحث توبه هم خطابات قرآنی با مرد است و نه زن. خطاب به مرد هم حقیقی است و نه از روی غلبه.
یافته‌های روان‌شناسی درباره جایگاه زن و مرد
استاد سطح خارج حوزه علمیه ادامه داد: اینکه اسماء و صفات الهی به آدم یاد داده شد و او معلم ملائکه شد، نمی‌تواند بی دلیل باشد، البته ممکن است حضرت زهرا(س) هم ولایت بر ملائکه داشته باشند ولی ولایت بر دیگر انسان‌ها ندارند اما انبیاء و ائمه(ع) ولایت بر بشریت دارند و این جایگاه، اصل است. دو روانشناس آمریکایی که زن و شوهر هستند کتابی در مورد ویژگی‌های زن و مرد نوشته و به تفاوت در افق دید آنها پرداخته است، مثلا گزارش جزئیات یک حادثه از سوی زنان دقیقتر از مردان است ولی تحلیل آنها دوبعدی و سه بعدی است و سبب می‌شود زنان در کارهای خطرناک کمتر حضور داشته باشند، در اروپا با اینکه خلبان شدن زن محذوریتی ندارد ولی فقط دو درصد زنان خلبان می‌شوند، گویی آفرینش آنها طوری است که این گرایش کم است.
وی اضافه کرد: درمورد اسرائیل می‌گویند سرزمین غصب شده‌ای است که از ابتدا بحث تساوی زن و مرد در سطح بالا وجود دارد و حتی فامیلی فرزند از مادر هم گرفته می‌شود، ولی با این حال در مسندهای سیاسی و اجتماعی، حضور زنان بسیار کمتر از مردان است، در آمریکا هم تاکنون یا رئیس جمهور زن نداشته‌اند و یا یک مورد بیشتر نبوده است با اینکه تمایل این جوامع در این عرصه زیاد است.